De ambachtelijke productie van geëmailleerde reclame- en signalisatieborden blijft, maar om te groeien wordt er gefocust op design, kunst en architectuur.
In Café La Rue – met zijn lampenkappen in groene emaille – stelde emaille kenner Jan De Plus vorige maand met zijn lezing voor Etwie en Brusselfabriek de tweevoudige vraag: ‘Het geëmailleerde reclameborde n de Brussselse emailindustrie: het einde in zicht?’ Het antwoord daarop is dus twee keer neen. “Toen Tanguy Van Quickenborne het bedrijf vorig jaar in juni overnam, waren de gebouwen - met een oppervlakte van meer dan vierduizend vierkante meter - aan de Verheydenstraat en de Ninoofsesteenweg al verkocht aan vastgoedontwikkelaar Belgian Land,” zegt zaakvoerder Vincent Vanden Borre. “De sluiting van de emaillerie, al van 1923 een nv, zat eraan te komen.
"Emaillerie Belge is een Brussels bedrijf en dat willen we zo houden."
De neergang van de Belgische emaille industrie versnelde op maat gesneden en geplooid in de tôlerie, ontvet en gebeitst vooraleer ze geëmailleerd worden. We zien Anne, een van de medewerksters, de vloeibare emaille gelijkmatig op een plaat spuiten. Behalve ervaring moet je hiervoor feeling hebben. Het beste resultaat verkrijg je naar het schijnt nog altijd manueel. Emaille bestaat uit mineraalkristallen (de zogenaamde emaille frit) die samen met pigment, bindmiddel en water door middel van keramische balletjes tot een vloeibare pasta worden gemalen. Dat gebeurt in molens waarvan er enkele zullen gerecupereerd worden.
Émaillerie Belge koopt nog zelf alle grondstoffen aan, waardoor ze tot 770 kleuren kan maken - het rood van Coca-Cola en andere bedrijfsgeheimen - tien keer meer dan de meeste emaillerieën. Vanden Borre: “De prijs wordt verklaard door het arbeidsintensieve proces: het is niet zomaar een tekening in een kopieermachine steken en wachten tot de emaille plaat eruit komt.” An Devroe in de jaren vijftig toen het aantal reclameborden bij wet beperkt werd.
"De prijs wordt verklaard door het arbeidsintensieve proces: het is niet zomaar een tekening in een kopieermachine steken en wachten tot de emaille plaat eruit komt."
Ook Émaillerie Belge heeft nog gelakte borden en zeefdrukken van pvc geproduceerd om zo het hoofd boven water te houden. De vorige eigenaar, Benoît D’Ydewalle, had zich sinds 1992 wel weer op de corebusiness emaille gericht. De fabriek is echter veel te groot en bovendien inefficiënt en verouderd. Je kan alles bij het oude houden, maar dan kom je erachter dat straatnaamborden ook door lagelonenlanden in Oost-Europa worden gemaakt.” “Het contract is bijna rond voor een site van 1.500 vierkante meter voor de productie en 400 vierkante meter voor kantoren en museum (voorlopig wordt de nieuwe locatie nog niet bekendgemaakt, red.).
We profiteren van de verhuizing om het productieproces te optimaliseren en te investeren in nieuwe ovens en droogkasten. De charme en finesse van zowel het bedrijf als van alles wat we realiseren wordt behouden. Signalisatie en bierreclame blijft de basis, maar om te groeien, bespelen we ook de markten van design, kunst en architectuur.” Boekhoudster Laurence De Roy ziet het met de “twee nieuwe, jonge vaders van het bedrijf” zitten: “We zijn geen dinosauriërs. Het wordt tijd dat ontwerpers emaille herontdekken als een hedendaags materiaal.”
Momenteel zijn er opdrachten voor de straatnaamborden van Drogenbos, de signalisatie in de metro van Algiers, reclameborden voor La Trappe-bier, maar ook de bekleding van de Brusselse tunnels en samenwerkingen met designers Muller Van Severen en Damien O’Sullivan en architect Glenn Sestig. In Knokke staat de naam van het bedrijf op de straatnaamborden. “Émaillerie Belge is een kwaliteitsmerk,” zegt Vanden Borre: “Emaille is weer- en krasbestendig en onderhoudsvriendelijk - graffiti was je eraf. Het is bovendien het enige materiaal dat volledig UV-bestendig is. Emaille kan temperaturen aan tot -60°C e n +450°C, wat het interessant maakt voor fornuizen en barbecues. Poederlak heeft misschien dezelfde look, maar niet dezelfde feel.” Het rood van Coca-Cola “Bij emaille wordt kleurlaag na kleurlaag aangebracht en gebakken, en dat kan je voelen, het heeft iets sensueels,” zegt Jan De Plus. “
Als je nog een stuk industriële archeologie wil zien, rep je dan naar de Verheydenstraat.” Het hart van de productie, de oven, oranje zien gloeien, met die trillende lucht, het voelt als een herinnering aan het Manchester van België zoals Molenbeek ooit werd genoemd. De meer dan veertig jaar oude ovens moeten acht tot twaalf uur voorverwarmd worden om tot een temperatuur van 810 à 830 °C te komen, afhankelijk van de te bakken kleur. In een andere afdeling komt het schuim hoog uit boven een aantal borrelende bakken.
"De neergang van de Belgische emaille industrie versnelde in de jaren vijftig toen het aantal reclameborden bij wet beperkt werd."
“De neergang van de Belgische emaille industrie versnelde in de jaren vijftig toen het aantal reclameborden bij wet beperkt werd” Vincent Vanden Borre Zaakvoerder Reclameb orden. De geëmailleerde reclameborden en stripplaten die nu kriskras in de fabriek ophangen, zullen op de nieuwe stek in een publieke ruimte tot hun recht komen. KLEURLAAG. Bij emaille wordt kleurlaag na kleurlaag aangebracht en gebakken. KLEURRIJK. De emaillerie kan tot 770 kleuren zelf maken, onder meer het typische rood van Coca-Cola.
De ambachtelijke productie van geëmailleerde reclame- en signalisatieborden blijft, maar om te groeien wordt er gefocust op design, kunst en architectuur. De geëmailleerde reclameborden en stripplaten die nu kriskras in de fabriek ophangen, zullen op de nieuwe stek in een publieke ruimte tot hun recht komen. In de jaren twintig waren er zoveel emaillerieën in België dat Émaillerie Belge maar het toelatingsnummer 359 meekreeg. Een metershoog reclamebord voor Gevaert Ciné-Film is nog van de Émailleries de Koekelberg.
Uniek voor België en een must voor verzamelaars is dat het toelatingsnummer en het productiejaar op de borden zelf vermeld staan. Jan De Plus is verzamelaar van geëmailleerde reclameborden en schreef er boeken over (Bier van 800° (Weyrich, Neufchâteau) is nog verkrijgbaar in het Nederlands). Vorig jaar was hij curator van de expo Amai Email! in het MIAT: “Voor plastic zijn intrede deed als materiaal, was emaille alomtegenwoordig. Potten en pannen, kachels en fornuizen, baden, bierschotels, asbakken en inhalatoren. Brussel kende heel wat lokale emaillerieën: Busath (Schaarbeek), Delplanque, Howoco en het pas in 1995 gestopte Van Durme-Michiels (Anderlecht), Forémail (Vorst), Bruxelloise (Sint-Agatha-Berchem), en zo verder. Langs het kanaal was een populaire locatie omwille van de bevoorrading met staal vanuit Charleroi. Door de massaproductie werd reclame belangrijk, wat in het interbellum tot een enorme groei in de emaillerieën leidde.
Émaillerie Belge gaf een garantie van dertig jaar, maar in de vluchtige fifties en sixties was dat niet langer een troef.” In zijn boek Émaillerie Belge. Van 1920 tot 2012 (Weyrich) doet De Plus het verhaal van het Brusselse bedrijf vanaf de eerste advertentie uit 1921 voor Émaillerie Belge op de Ninoofsesteenweg 160, gespecialiseerd in geëmailleerde letters en consulaaten ambassadeplaten. De eigenaars passeren de revue, maar ook de brosseuses (vrouwen), de ovenbedieners en tekenaars (mannen). Ooit had het bedrijf bijna 140 mensen in dienst, nu zijn ze nog met acht, “een familie”, volgens de boekhoudster. Émaillerie Belge heeft ook een eigen reclamebureau gehad, Emaille graph in de Dansaertstraat.
"We zoeken samen met kunstenaar Michaël Borremans uit hoe we in 3D kunnen emailleren."
Tot de verbeelding sprekende eigenaars zijn Albert Van Cotthem, officieel piloot van de Koninklijke Familie, met ervaring in het familiebedrijfje in Gosselies, dat aan de wieg stond van de Belgische emaillerieën, en Maurice Costermans, van de kunstsmederij aan de Ninoofsesteenweg 170, die het bedrijf leidde van 1925 tot 1958. Hij was het die Émaillerie Belge uitbreidde naar de Verheydenstraat. Een fijn zinnetje uit de statuten van 1923 luidt dat de nv behalve de fabricatie ook de studie en het experiment van emaille processen tot doel heeft. Anno 2017 zegt Vanden Borre met veel ondernemingszin: “We zoeken samen met kunstenaar Michaël Borremans uit hoe we in 3D kunnen emailleren.”
Door An Devroe
